Công nghệ AI khiến nhiều người bị sa thải vì công nghệ nhưng không thể thay thế hoàn toàn

Doanh nghiệp toàn cầu đang phải đối mặt với hai thực trạng mà trí tuệ nhân tạo (AI) mang lại.

Theo nền tảng nghiên cứu layoffs.fyi, số lượng nhân viên công nghệ toàn cầu bị sa thải trong năm ngoái lên đến 240.000 người. Trong bối cảnh 2024 vẫn đầy bất định, Anna Tavis, giáo sư về quản lý nguồn nhân lực tại Đại học New York tin rằng, tất cả các ngành sẽ tiếp tục “điều chỉnh quy mô phù hợp” về nhân sự để theo đuổi hiệu quả, cắt giảm chi phí và hợp lý hóa danh mục kỹ năng.

AI ảnh hưởng lớn đến thị trường việc làm

Tuần rồi, UPS tuyên bố sẽ sa thải 12.000 công nhân trong năm nay, để tiết kiệm 1 tỉ đô la chi phí hoạt động trong năm 2024. Đây là đợt sa thải lớn nhất trong lịch sử 116 năm của hãng chuyển phát nhanh Mỹ. CEO Carol Tomé nói rằng UPS có thể làm được việc này là nhờ vào AI. Bà chỉ ra một ví dụ là, chẳng hạn, học máy (machine learning) cho phép nhân viên bán hàng đưa ra các báo giá mà không cần phải nhờ vả chuyên gia định giá hướng dẫn.

Người phát ngôn của UPS sau đó cho biết AI sẽ không thay thế công nhân. Các giám đốc điều hành cũng không đưa ra mối liên hệ rõ ràng giữa AI và tình trạng sa thải vĩnh viễn trong cuộc họp báo về kết quả kinh doanh của UPS.

Hồi tháng trước, BlackRock tuyên bố sẽ sa thải khoảng 600 nhân viên. Trong email gửi nhân viên, CEO Larry Fink và Chủ tịch Rob Kapito đã chỉ ra công nghệ mới mang lại những thay đổi mạnh mẽ trong ngành và nhiều ngành khác. Dù Fink mạnh dạn bày tỏ rằng AI giúp tăng năng suất, nhưng công nghệ mới này không được xem là lý do của việc cắt giảm. Trong email, tập đoàn quản lý tài sản vẫn kỳ vọng sẽ có một lượng nhân viên lớn hơn vào cuối năm nay khi họ mở rộng một số bộ phận nhất định.

Các chuyên gia đang nỗ lực để vẽ bức tranh toàn cảnh, chính xác về số lượng việc làm đang biến mất khi AI phát triển nhanh chóng. Theo hãng cung cấp việc làm Challenger, Gray & Christmas, kể từ tháng 5-2023 các công ty Mỹ đã thông báo cắt giảm hơn 4.600 việc làm nhằm giải phóng nguồn lực. Mục đích của việc này là để thuê mới những người có kinh nghiệm về AI hoặc công nghệ này đã làm thay một số công việc. Nhưng chia sẻ với Bloomberg mới đây, Phó chủ tịch cấp cao Andrew Challenger cho rằng, con số ước đoán đó phản ánh hết thực tế.

Trong khi đó, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) nói AI ảnh hưởng đến 40% số việc làm toàn cầu.

Khoảng 240.000 nhân viên các hãng công nghệ toàn cầu bị sa thải trong năm 2023. Số lượng dự báo trong năm 2024 sẽ tương tự hoặc hơn

Chỉ một vài công ty chỉ rõ AI là nguyên do sa thải

“Có lẽ có nhiều việc làm trong nền kinh tế đang bị cắt giảm vì AI hơn là con số được công bố. Doanh nghiệp nào nhắc đến AI là lý do sa thải, tên công ty sẽ xuất hiện trong tất cả các bản tin, suốt cả tháng trời. Hầu hết ai cũng thích ẩn mình, không muốn bị bêu tên”, Challenger nhấn mạnh.

Mùa xuân năm ngoái, IBM đã thu hút sự chú ý trên toàn thế giới khi CEO Arvind Krishna nói với Bloomberg rằng công ty có kế hoạch tạm dừng tuyển dụng vì cho rằng AI có thể sớm thay thế nhiều nhân sự. Sau đó, người phát ngôn của IBM cho biết công ty không áp dụng chính sách tuyển dụng nhân sự và có kế hoạch duy trì số lượng nhân viên trong năm nay.

CEO Johnny Taylor của Hiệp hội Quản lý nguồn nhân lực (SHRM) đoán rằng nhiều đợt cắt giảm nhân sự như IBM sẽ diễn ra một cách âm thầm. Taylor nói rằng IBM là người dẫn đầu công khai về điều đó và tập đoàn đã bị chỉ trích nặng nề. Vì vậy, những doanh nghiệp còn lại sẽ không công bố trực tiếp mà có thể theo xu giảm số lượng nhân viên và không nêu rõ lý do.

​“Nhiều công ty có thể làm điều đó bằng cách giảm đáng kể việc tuyển dụng. Ba năm sau, một sáng ta thức dậy và thấy các tổ chức tinh gọn hơn nhiều. Họ sẽ thay thế chính bạn hay nhân sự khác mà không đưa ra thông báo gây chú ý”, Taylor nói.

Theo thống kê của Challenger, cho đến nay hầu hết số lượng nhân sự bị cắt giảm liên quan đến AI đều thuộc ngành công nghệ. Một số công ty, như trang trợ giúp bài tập về nhà Chegg và trang trợ giúp lập trình viên Stack Overflow đã cắt giảm nhân sự sau khi hoạt động kinh doanh bị suy giảm trực tiếp vì các sản phẩm AI. Các công ty khác, như dịch vụ lưu trữ tệp Dropbox, chạy đua để tái tập trung vào công nghệ mới, sa thải nhân viên để nhường chỗ cho những nhân viên mới có kỹ năng về AI.

Sau IBM, chỉ một số ít công ty nói rõ ràng là AI là nguyên nhân cắt giảm việc làm hoặc đình chỉ tuyển dụng.

Hồi tháng 12, công ty tín dụng mua trước trả sau (BNPL) Klarma của Thụy Điển thông báo sẽ ngừng tuyển mới. Hãng cho biết các công cụ như ChatGPT của OpenAI đã cắt giảm thời gian thực hiện một số nhiệm vụ nhất định. “Chúng tôi cần ít người làm việc hơn. Điều đúng đắn bây giờ là chúng tôi chỉ nói ngừng tuyển dụng”, CEO Sebastian Siemiatkowski nói với Telegraph.

Tháng 1-2024, ứng dụng học ngôn ngữ Duolingo đã quyết định không gia hạn khoảng 10% số nhà thầu của mình. Phát ngôn viên Duolingo nói rằng một phần công việc của nhà thầu có thể sẽ do AI đảm nhận. Người này nói thêm, doanh nghiệp không có quy định tạm dừng tuyển dụng và đang tích cực tuyển dụng cho nhiều vị trí khác nhau. Duolingo cho biết không có nhân viên toàn thời gian nào bị ảnh hưởng và việc cắt giảm việc làm không phải là “sự thay thế trực tiếp” công nhân bằng AI. Bởi nhiều nhân viên toàn thời gian và nhà thầu của họ sử dụng công nghệ này trong công việc của họ.

Việc làm “biến hình” theo định luật bảo toàn năng lượng?

Những công ty như Duolingo không đơn độc trong suy nghĩ như vậy, ngay cả khi họ không nói thẳng điều đó. Ba trong số bốn giám đốc nhân sự của Fortune 500 được Viện Gallup khảo sát năm ngoái cho biết họ thấy AI sẽ thay thế công việc tại công ty của họ trong ba năm tới .

Bob Toohey, giám đốc nhân sự của hãng bảo hiểm Allstate Corp cho biết: “Đừng lãng tránh. Việc làm sẽ biến mất vì AI”. Nhưng Toohey nói rằng ông đang đề cập đến thị trường lao động tổng thể, chứ không phải chỉ riêng Allstate. Có lẽ, Toohey nói theo kiểu định luật bảo toàn năng lượng, như kiểu “Việc làm không tự nhiên sinh ra và mất đi, mà chỉ chuyển hóa từ dạng này sang dạng khác”.

Trong bộ phận nhân sự của Allstate, Toohey cho biết AI sẽ thay đổi công việc của nhóm học tập và phát triển, chuyên đào tạo nhân viên Allstate theo một phương pháp mới để xử lý khiếu nại. Quá trình tạo nội dung kéo dài ba tuần trước đây có thể chỉ mất chưa đầy một ngày.

Trong ngành công nghệ, một số giám đốc điều hành hàng đầu đã cảnh báo AI có thể loại bỏ một số công việc nhất định. Elon Musk còn đi xa hơn khi nói: “Sẽ đến lúc không cần con người việc làm nữa”. Đối với các công ty đang giới thiệu AI cho công nhân, thường tác động sẽ tích cực hơn.

“Điều quan trọng mà bạn sẽ nghe các công ty nói là họ không tập trung vào việc loại bỏ mà là tăng cường – cố gắng giúp mọi người làm việc hiệu quả và năng suất hơn. Nhưng rõ ràng hiện tại có rất nhiều tình huống mà một người có thể làm công việc của bốn hoặc năm người với sự trợ giúp của AI theo cách mà một năm trước họ không thể làm được. Điều đó đang diễn ra ngay cả khi chúng ta không nghe ai đề cập đến AI, trong các thông cáo của doanh nghiệp hay phát ngôn của các vị CEO”, Challenger nhấn mạnh. ​

Hoàng Yến (Theo Bloomberg, Techopedia, Telegraph, layoffs.fyi)